"Door contemplatie krijgen de dingen diepte en betekenis. Contemplatie is gericht op het begrijpen van de spirituele betekenis van hetgeen we waarnemen".

Van oudsher zijn ikonen beschouwd als een uitstekend hulpmiddel bij deze contemplatie: ikonen geven ons toegang tot het geestelijke gebied waarin de werkelijkheid, die wij met onze zintuigen waarnemen, wordt overstegen. Dat gebied wordt niet bepaald door lengte en breedte, verleden of toekomst, of hoogte en diepte. Er is een grensgebied waar mensen nog niet gekomen zijn en de hemel nog niet is gerealiseerd: dat wordt (soms even) ervaarbaar in de liturgie en in de gewijde ruimte van een (byzantijnse) kerk. Deze ruimte is in het horizontale vlak georiënteerd op het oosten en richt zo de gelovigen naar het ochtendlicht; in het verticale vlak verwijst de ruimte naar de hemelse liturgie rond de troon van Christus: een liturgie die wij mensen - zo gebrekkig als dat ook vaak gaat - mogen nabootsen om zo doende te worden aangeraakt en opgenomen in de stroom van lucht en licht die ook wel wordt genoemd de "heilige Geest". Dat is ook de wereld van de ikonen.

De "Verlichting" (2de helft 18de eeuw) en het "Modernisme" (19de eeuw) waren een uiting van hoop op een betere wereld; verwacht werd dat wij met hulp van onze verstandelijke vermogens (ratio) de problemen in deze wereld tot een oplossing zouden kunnen brengen: ziekten genezen, armoede wereldwijd te boven komen, en vrede brengen op aarde. Inmiddels leven wij in een tijd van ontgoocheling ten aanzien van deze moderniteit. De no-nonsense aanpak lijkt niet te kunnnen brengen wat velen ervan meenden te mogen verwachten. Dat doet in brede kringen het besef doorbreken, dat deze wereld ook minder beheersbaar is dan we tot voor kort meenden. En dat de mens zich nu en dan teveel verbeeldt als het gaat om het beheersen van processen en het realiseren van hoge doelen. In samenhang daarmee ontwaakt, verrassenderwijze, opnieuw de belangstelling voor het 'transcendente' (dat, wat onze zintuigelijke waarneming overstijgt), voor het 'mysterie' (al wat onze verwondering oproept), en voor het belang van 'opmerkzaamheid'.

In samenhang hiermee lijkt ook een nieuwe belangstelling te ontwaken voor de wereld der ikonen. Daarmee is niet gezegd, dat voor ikonen al niet een grote belangstelling bestond: maar, die belangstelling was vooral een kunsthistorische interesse. Daarover is ook veel gepubliceerd. Nieuw is de belangstelling voor ikonen als bron van bezinning en hulp bij meditatie. Juist in een tijd, dat het woord 'God' door mensen steeds minder gemakkelijk in de mond wordt genomen en dat veel godsbeelden herziening behoeven - omdat ze op gespannen voet staan met onze levenservaring - blijkt dat ikonen als weg naar nieuwe spiritualiteit worden omarmd.

Ikonen horen dan ook thuis niet thuis in een museum of in een galerie; ikonen horen te functioneren in ruimtes die bestemd zijn voor contemplatie, gebed, en eredienst: daar kunnen ze tot leven komen.

Naar de volgende pagina

Naar de inhoudsopgave

Reactie? Zend een E-mail

© Kerkwinkel Koinonia, 2011.