DE TOEKOMST VAN DE KERK


Hieronder vindt u een artikel van Vader Jan - Dr. J. Haveman - over de toekomst van de kerk dat in zeker opzicht nog steeds actueel is.

Wie is Dr. Haveman? Daarover zou heel wat te zeggen zijn: maar in dit verband slechts het volgende. Hij was iemand die breed was ontwikkeld; hij had ondermeer sociologie en filosofie gestudeerd. Maar hij was ook iemand met veel maatschappelijke ervaring; hij had onderzoek gedaan naar het dagelijks leven van schippersfamilies op de binnenvaart; ook had hij geruime tijd gewerkt in het volksontwikkelingswerk.

In Groningen was hij destijds - in de zestiger jaren - als lector verbonden aan de Universiteit. Zijn bekendheid had hij destijds echter vooral te danken aan het feit, dat hij zich als Oosters Ortodox priester had laten wijden (na hiertoe een opleiding te hebben gevolgd in Parijs) en dat hij vervolgens begon met het opzetten van een huisgemeente. Als priester was hij bekend onder de naam 'Vader Jan'. Hij was weliswaar Oosters Ortodox, maar als bijzonderheid kan daarbij worden aangetekend dat hij zo zijn eigen gedachten had over de toekomst van kerk en oecumene. Eens vertrouwde hij zijn ideëen toe aan het papier. Zijn gedachten zijn nog altijd het overwegen waard.

Vader Johannes

DE TOEKOMST VAN DE KERK
auteur: dr. J. Haveman
Een droom over de toekomst van de Kerk moet een oecumenische droom zijn. Het kan niet anders of de ontwikkeling van de kerk gaat in de richting van de éne Kerk. "One church or none" zou men kunnen zeggen naar analogie van het motto van de U.N.O.: one world or none".
De analogie tussen de eenheid van kerk en wereld gaat echter niet verder dan deze woordspeling; de binding in een kerk is immers van totaal andere aard dan die van de wereld. De groeiende eenheid van de wereld is gebaseerd op evenwicht in machtsverhoudingen, op politieke, economische en culturele planning, en op controle in de zin van heersen en beheersen. Het denken in termen van machtsposities kan echter nooit de basis van het oecumenisch streven zijn, omdat het hier gaat om de kerk waarvan Christus het Hoofd is.
Wanneer wij zeggen "one church or none" betekent die éne Kerk nooit een organisatorische machtsbundeling van meer dan 400 miljoen Rooms-Katholieken plus meer dan 200 miljoen protestanten plus nog eens een 200 miljoen leden van de orthodoxe kerken uit het Oosten, d.w.z. een ruim 800 miljoen christenen. Zij die met dit getal voor ogen zouden dromen van een wereldkerk als machtsorganisatie naast en tegenover de andere organisaties in deze wereld, dromen niet over de toekomst, maar leven in de verleden tijd. De kerk als machtsinstituut verdwijnt en kan niet meer bestaan in onze wereld. Hoe de positie van de kerk veranderd is, wordt ons aan de andere zijde van het zgn. "ijzeren gordijn" zeer duidelijk voor ogen gesteld. De kerk heeft daar alle direct "maatschappelijke" macht en invloed verloren. Zij heeft geen manifeste sociale funkties meer en zelfs is zij afgesneden van de mogelijkheid om "servant church" te zijn. Toch is de kerk daar kerk en misschien zelfs meer kerk dan de kerken hier in het Westen. De kerk heeft daar al haar manifeste sociale funkties' verloren om haar eigenlijke funktie, haar eigenlijke opdracht, haar enige bestaansgrond te herontdekken, nl. om kerk te zijn in een wereld die niet-kerk is, om heilig te zijn in een wereld die niet-heilig is, om de door God verkoren plaats te zijn, waar God en mens elkaar ontmoeten.
In het Oosten was een radicale politieke revolutie nodig om de kerk vanuit haar positie als staatskerk weer terug te brengen op dit essentiële van haar bestaan. Maar ook in het Westen komt de kerk tot zichzelf, niet als resultaat van een politieke, maar een economisch technologische revolutie. Met de ontwikkeling van onze moderne industriële maatschappij wordt onherroepelijk de kerk uit haar centrale positie naar de periferie van de samenleving geschoven. Onze maatschappelijke orde is niet meer gebaseerd op de kerk, die Gods wil verkondigt, maar op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek en het inzicht der deskundigen. De hoogste norm van onze samenleving is "efficiency". Niet de kerk, maar die instellingen die als resultaat van rationele planning onze samenleving zo doelmatig mogelijk laten funktioneren staan centraal. Het wordt een chaos wanneer de banken zouden sluiten, of de treinen niet meer zouden lopen wanneer er een storing zou komen in het technisch organisatiesysteem van onze maatschappij, niet wanneer de kerk zou verdwijnen. Nooit kan een kerk zich in efficiency meten met een vakbond of een instelling voor maatschappelijk hulpbetoon en daarom wordt ook in onze westerse cultuur de ontwikkeling van de kerk gekenmerkt door sociaal funktieverlies. Maar ook voor de kerk in het Westen kan men dit verlies niet negatief maar positief waarderen. De kerk verliest haar plaats in de wereld om opnieuw te ontdekken wat haar plaats in Gods heilsgeschiedenis is. De kern van het kerkelijk leven is het geheim van Gods heil in deze wereld. Gods komen tot de mens als antwoord op het gebed "Kom Heer". De concrete verhoring van het Maranatha-gebed, d.w.z. Christus in het midden van diegenen die in Zijn naam vergaderd zijn. Dat is de kern van het kerkelijk leven. Het raam van deze God-menselijke heilige ontmoeting is de Liturgie, niet een liturgie, maar "de Liturgie", waar het Woord gepredikt en het sacrament gevierd wordt in gehoorzaamheid aan het Hoofd van de kerk en Zijn Heilig Evangelie.
Het "one church or none" is niet de eenheid gebaseerd op sociale programma's, op akties of projecten, maar op de eenheid van het gemeenschappelijk gebed en de lofzang, van het ontvangen en de dankzegging, van de dienst aan God, de liturgie, die het Licht doet schijnen in onze duisternis.
"Een schone oecumenische droom, maar een utopie voor onze kerkelijke realiteit", hoor ik zeggen. Zeker het is een utopie wanneer deze eenheid het resultaat van verstandelijke reflectie of intelligente diskussie zou moeten zijn. Ook een utopie wanneer deze eenheid bereikt zou moeten worden door deskundige organisaties. Maar misschien is een derde weg mogelijk buiten de sfeer van diskussie en buiten de dimensie van het organiseren. Wat deze weg zou kunnen zijn kan ik duidelijk maken door te vertellen van ervaringen die wij opdeden met het experiment met een huisgemeente.
De kapel aan de Heerestraat 14 te Groningen
Op Stille Zaterdag

Het experiment met een huisgemeente vindt plaats in een gewoon ouderwets groot huurhuis. Het huis is zo groot dat op één van de etages een kapel van 42 x 15 m. kan worden gemaakt. Deze kapel is zo compleet mogelijk ingericht voor de eredienst in de Grieks-Slavische stijl. Achter de Ikonostase staat het altaar met het evangelieboek er op, terzijde staat de kelk voor gebruik gereed. Het altaar vormt als symbool van Christus, het hart van de kapel. Het gezinshoofd is tot priester gevrijd in de orthodoxe kerk en celebreert de Heilige Diensten.

De Liturgie van de Griekse kerkvaders Johannes Chrysostomos en Basilius de Grote, alsook de andere diensten van het kerkelijk jaar zijn in het Nederlands vertaald, de melodieën van de zang zijn Slavisch. De priester oefent een beroep uit en heeft daarnaast zijn waardigheid. De kapel was in de eerste plaats bestemd voor hem en zijn gezin en in het begin stond hij daar bij de diensten dan ook alleen met vrouw en kinderen. Hij celebreerde, zij was het koor. De aanwezigheid van de kapel werd bekend en bezoekers kwamen als gasten in het gezin. Zij kwamen als regel eerst in de kapel en daarna in de huiskamer maar ook wel omgekeerd. Het wonderlijke was dat een vaste kern groeide van bezoekers die kwamen en bleven komen. Het zijn vooral jonge mensen: rooms-katholieken en gereformeerden, hervormden en doopsgezinden, remonstranten en buitenkerkelijke christenen. Het blijkt dat de klassieke liturgieën van de christenen uit het Byzantijnse rijk van de 4e, 5e en 6e eeuw jongeren uit onze 20e eeuw kunnen boeien. Het blijkt dat de orthodoxe eredienst de grondslag van een open en eerlijke oecumenische gemeenschap kan zijn. Het is een wonder dat dit mogelijk kan zijn, maar tot op zekere hoogte ook begrijpelijk.
De Liturgie is immers vervuld van Gods verborgenheid, van het mysterie van Zijn heil, van Jezus Christus en Zijn grote Genade. Zij die komen en blijven komen vinden elkaar in de gemeenschap van lofzang en gebed, zij dragen de eredienst door te zingen en te lezen, zelfs door te dienen aan het altaar.
Misschien is de weg van deze huisgemeente ook een weg waarlangs de oecumenische droom, d.w.z. die Ene Kerk werkelijkheid kan worden. Het is zeer beslist niet de weg van diskussie of van doelmatige organisatie. Wel is het een hoogkerkelijke weg, maar toch in de volstrekt informele vrijblijvende sfeer van de spontaniteit. Men vindt elkaar niet in gemeenschappelijke akties of projecten, maar in het gemeenschappelijk gebed van de Heilige Liturgie. Dit is eenzijdig, maar toch legitiem. Het is de legitimiteit van Maria die het betere deel heeft verkozen.

(Bovenstaand artikel is destijds gepubliceerd in HORSTCAHIERS, nr. 26)

In de jaren zestig waren er ook anderen, die profetische uitspraken hebben gedaan over de toekomst van de kerk. Eén van hen was Karl Rahner. Klik hier voor zijn visie.


Meer weten over deze website? Ga naar de TITELPAGINA of naar de SITEMAP.

Reactie? Zend een E-mail

© A.E.J. Kaal, 2010.